ELEKTRİK PİYASASINDA LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİM YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA MAHSUPLAŞMA VE YASAL DAYANAĞI
ELEKTRİK PİYASASINDA LİSANSSIZ ELEKTRİK üRETİM YöNETMELİĞİ KAPSAMINDA MAHSUPLAŞMA VE YASAL DAYANAĞI
30.03.2013 Tarihli 28603 Numaralı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 6446 Elektrik Piyasası Kanunu'nun (“Kanun”) amacı ilgili maddesinde yer verilen “Elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır” hükmü ile açıklanmıştır.
Kanun; elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan veya perakende satışı, ithalat ve ihracatı, piyasa işletimi ile bu faaliyetlerle ilişkili tüm gerçek ve tüzel kişilerin hak ve yükümlülüklerini kapsayacak şekilde kanun koyucu tarafından oluşturulmuştur. Söz konusu Kanun'un 14. Maddesi kapsamında Lisanssız yürütülebilecek faaliyetler tanımlanmış ve sayılmıştır. Elektrik Piyasasına dair uygulamalar bakımından lisanssız elektrik üretimin daha ayrıntılı ve kapsamlı şekilde açıklanması zorunluluk haline gelmiş ve 12.05.2019 Tarihinde Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik üretim Yönetmeliği” (“Yönetmelik”) yayımlanmıştır. Aşağıda ayrıntılı olarak yer verilecek olan aylık mahsuplaşma uygulanması, mahsuplaşma işlemleri ve aylık mahsuplaşmaya geçebilecek tesisler de Yönetmelik kapsamında açıklanmıştır.
Mahsuplaşma Kavramı
Yönetmelik 4. Maddesi ö bendi kapsamında mahsuplaşma kavramı “Belirli bir zaman dilimi içinde gerçekleşen, üretim ve tüketimin birbirinden düşülmesi sonucu kWh cinsinden net üretim veya net tüketim değerinin bulunması işlemi” denmek suretiyle tanımlanmıştır.
Mahsuplaşma sonucunda bir üretim tesisi şebekeye verdiği ihtiyaç fazlası elektrik enerjisini aynı ay içinde tükettiği elektrik enerjisinden mahsup edebilmektedir. Mahsuplaşma sonucunda görevli tedarik şirketine verilen ihtiyaç fazlası elektrik enerjisinin ortaya çıkması halinde üretim tesisi ödeme alabilmekte; fazla elektrik tüketiminin ortaya çıkması halinde ise tedarik şirketi tarafından üretim tesisine fatura düzenlenmektedir.
Yönetmeliğin “Lisans alma ile şirket kurma muafiyeti” başlıklı 5. Madde 4. Fıkrası kapsamında 11/08/2022 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik üretim Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (“Değişiklik Yönetmeliği”) ile değişikliğe gidilmiştir. İlgili değişiklik ile mevcut haline uyarlanan hüküm çerçevesinde Yönetmelik çerçevesinde dağıtım ve/veya iletim sisteminde yeterli kapasite bulunması halinde bir tüketim tesisi için aynı mahsuplaşma ve destekleme yapısına sahip birden fazla yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisi ve/veya aynı ölçüm noktasında birden fazla kojenerasyon tesisi kurulmasına izin verilebileceği düzenlenmiştir.
Her bir tüketim tesisi için Yönetmelik 5. Madde 1. Fıkra c bendi kapsamına atıfta bulunularak Kurulu gücü bir megavat veya Kanunun 14'üncü maddesi çerçevesinde Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmiş kurulu güç üst sınırına kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri kapsamında kurulabilecek yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisinin veya tesislerinin toplam kurulu gücü, yine (c) bendi kapsamındaki azami kapasiteden fazla olamayacağı, Bir gerçek veya tüzel kişinin, uhdesindeki her bir tüketim tesisi için sadece bir adet mikro kojenerasyon tesisi kurabileceği eklenmiştir.
Değişiklik Yönetmeliği ile Yönetmelik'te yer alan hükümlerde yapılan değişikliklere yansıra ek fıkralar eklenmiş olup bu fıkralar ile Mahsuplaşma işlemleri Yönetmelik 26.[1] Maddesi kapsamında yürütülen Kurulu gücü bir megavat veya Kanunun 14'üncü maddesi çerçevesinde Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmiş kurulu güç üst sınırına kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine kapsamında bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu düzenlenen, bağlantı anlaşması imzalanan veya kabul işlemleri tamamlanan üretim tesisleri ile ilişkilendirilen tüketim tesislerine ilgili diğer yükümlülüklerin de yerine getirilmesi ile ilave üretim tesisleri kurulabilecek veyahut Yönetmelik 5. Maddesi 1/h bendi kapsamında diğer tüketim tesisleriyle ilişkili geçiş sağlanabilecektir.
İlaveten Yönetmelik'e eklenen bir diğer hüküm ile (Mad. 5/10) Mahsuplaşma işlemleri 26. Maddenin yanı sıra Yönetmelik Geçici 1. Ve 4. Madde hükümleri kapsamında şartları ilgili hükme uygun olan üretim tesisleri için yine bu kapsamda kurulu güç artış talebinde bulunulabilecektir.
Yönetmelik 24. Maddesi Uyarınca İhtiyaç Fazlası Enerjinin Değerlendirilmesi
Yönetmelik 24. Maddesi 1. Fıkrası kapsamında ihtiyaç fazlası enerjinin tanımı yapılmakta olup 09/05/2021 Tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan Yönetmelik'te değişikliğe ilişkin yönetmelik kapsamında işbu tanıma ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi olarak görevli tedarik şirketi tarafından ilgisine göre belirlenen fiyattan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (“YEKDEM”) kapsamında değerlendirilmek üzere on yıl süreyle satın alınacağı ve bu sürenin ilgili üretim tesisinin şebekeye enerji vermeye başladığı tarihten itibaren hesaplanacağı, sürenin sona ermesi itibariyle bu tesislerle ilgili uygulamaya ilişkin usul ve esasların YEK Kanunu 6. Maddesi uyarınca Cumhurbaşkanı tarafından belirleneceği eklenmiştir.
Yine aynı maddenin 8. Fıkrası kapsamında düzenlendiği üzere Bakanlıkça belirlenecek verimlilik değerini sağlayan kategorideki kojenerasyon tesisleri kapsamında kurulu üretim tesisleriyle farklı ölçüm noktasında olmak kaydıyla Belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile sanayi tesisleri ve tarımsal sulama amaçlı tesisler tarafından bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücünün iki katı ve diğer kişiler bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak kaydıyla, tüketim tesisi ile aynı ya da farklı ölçüm noktasında kurulan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinin birlikte kurulması halinde, yapılacak saatlik mahsuplaşma sonrasında şebekeye verilen ihtiyaç fazlası enerji ilgili mevzuat uyarınca, YEK Kanununa ekli I sayılı Cetvelde lisanssız üretim tesisleri için belirlenen fiyat üzerinden YEKDEM kapsamında değerlendirilecektir.
Yönetmelik 26. Maddesi Uyarınca Aylık Mahsuplaşma Uygulanması
İlgili şebeke işletmecisi, 11/08/2022 tarihi itibarıyla yapılacak başvurular neticesinde bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu almaya hak kazanan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinde üretilerek şebekeye verilen elektrik enerjisi miktarını bağlantı anlaşmasında belirlenen yere takılan sayaç verilerinden saatlik bazda tespit edecektir.
Bu koşulları sağlayarak Yönetmelik'in 5. Maddesi 1. Fıkrasının (c), (f), (g), (ğ), (h), (ı) ve (i) bentleri ile 11. Maddesinin 1., 2., 3. fıkraları kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olarak gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulan ve işletilen üretim tesislerinde aylık mahsuplaşma sonucunda her fatura döneminde şebekeye verilen ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi görevli tedarik şirketi tarafından, on yıl süreyle satın alınacaktır. 10 yıl olarak öngörülen süre ise ilgili üretim tesisinin şebekeye enerji vermeye başladığı tarihten itibaren hesaplanacaktır.
Yapılan aylık mahsuplaşma işlemi sonrasında sistemden net olarak enerji çekilmesi halinde ilgili tedarikçilerce görevli tedarik şirketi tarafından altıncı fıkranın (f) bendi[2] uyarınca ödemesi gerçekleştirilen tüketimden arta kalan tüketim için tedarikçi ve tüketici arasındaki sözleşme hükümlerine göre fatura tahakkuk ettirilerek bedeller tahsil edilecektir.
Aylık mahsuplaşma uygulaması kapsamında yer alan üretim tesisi ile ilişkilendirilen tüketim tesisinin serbest tüketici olarak ikili anlaşma ile enerji tedarik etmesi halinde, tedarikçinin değiştirilmesi durumunda lisanssız üretim tesisi sahibi kişi tarafından değişikliğin gerçekleştirildiği ayın on beşinci gününe kadar ilgili şebeke işletmecisine ve ilgili görevli tedarik şirketine konuya ilişkin bildirim yapılması zorunludur. Bildirim yapılmaması halinde aylık mahsuplaşma işlemi yapılmaksızın ilgili tedarikçilerce tüketim için tedarikçi ve tüketici arasındaki sözleşme veya ikili anlaşma hükümlerine göre fatura tahakkuk ettirilerek bedeller tahsil edilecektir. İlgili dönemde üretilen enerjinin ise görevli tedarik şirketi tarafından üretilerek sisteme verilmiş olduğu kabul edilerek bu enerji ile ilgili olarak piyasa işletmecisi ve görevli tedarik şirketi tarafından herhangi bir ödeme yapılmayacak ve bu kapsamda sisteme verilen enerji YEKDEM'e bedelsiz katkı olarak dikkate alınacaktır.
01/10/2022 tarihinde yürürlüğe giren değişiklik ile birlikte Belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile sanayi tesisleri ve tarımsal sulama amaçlı tesisler tarafından bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücünün iki katı ve diğer kişiler bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak kaydıyla, tüketim tesisi ile aynı ya da farklı ölçüm noktasında kurulan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kapsamında sisteme farklı dağıtım bölgesi sınırları içerisinden bağlanacak şekilde üretim tesisi veya tesisleri kurulması halinde, tüketim tesis veya tesislerine ait elektrik enerjisi çekiş miktarları ve varsa aynı ölçüm noktasında üretim tesisine ait veriş miktarları bağlantı anlaşmasında belirlenen yere takılan sayaç verilerinden saatlik bazda tespit edilerek ilgili şebeke işletmecisi tarafından her ayın üçüncü işgününe kadar ilgili görevli tedarik şirketine veya ilgili piyasa işletmecisine bildirilecektir. Bir veya birden fazla tüketim tesisi için birden fazla üretim tesisi kurulmak istenmesi halinde, farklı görevli tedarik şirketi bölgesi sınırları içinde de üretim tesisi kurulabilecektir. üretim ve/veya tüketim tesislerinin farklı dağıtım ya da görevli tedarik şirketi bölgesi sınırları içinde olması halinde ise mahsuplaşma işlemleri, piyasa işletmecisi tarafından yürütülecektir.
Yönetmelik 28. Maddesi Uyarınca Tüketim Tesisleri
Lisanssız üretim yapan gerçek ve tüzel kişilerin bir dağıtım bölgesinde kurulu üretim tesisinde ürettikleri enerji Yönetmelik kapsamında üretim tesisi kuracak gerçek veya tüzel kişilerin üretim tesisleri ile tüketim tesislerinin Yönetmelik'te belirtilen 5. Madde 1/h fıkrası hariç olmak üzere aynı dağıtım bölgesi içerisinde olması zorunluluğu saklı kalmak kaydıyla, ancak aynı dağıtım bölgesi içerisinde yer alan ve aynı kişiye ait tüketim tesisi ya da tesislerinde tüketilebilir. Az evvel bahsedilen 5. madde 1/h bendi kapsamındaki üretim tesislerinde üretilen enerji, aynı dağıtım bölgesi içerisinde yer alma şartı aranmaksızın aynı kişiye ait tüketim tesisi ya da tesislerinde tüketilebilecektir. Bu hüküm kapsamında birden fazla tüketim tesisi için üretim tesisi kurulmak istenmesi ve yapılan mahsuplaşma işlemi sonunda tüketimin üretimden büyük olması halinde, tüketim faturası ilişkili tüketim tesislerinin mahsuplaşılmamış tüketimleri oranında düzenlenerek tebliğ edilecektir.
Aynı tarife grubunda yer almayan birden fazla tüketim tesisi olan ve bu tesislerini üretim tesisi ile ilişkilendiren kişinin üretiminin tüketimini karşılamadığı zaman dilimi için yapılacak mahsuplaşmada ise yapılan üretimin öncelikle tarifesi yüksek olan tüketim noktalarında tüketildiği kabul edilecektir.
Yönetmelik 30. Maddesi Uyarınca Tüketim İhtiyacına Yönelik Uygulamalar
01/10/2022 Tarihli değişiklik ile Yönetmelik 30. Maddesi kapsamındaki tesisler için üretim ve tüketim tesislerinin aynı ölçüm noktasında olması şartı aranmayacaktır.
Son olarak yine 01/10/2022 Tarihli değişiklik ile bu Yönetmelik 30. Maddesi kapsamında üretim tesisi ile ilişkilendirilen birden fazla tüketim tesisinin olması halinde, serbest tüketici olunan durumlar için tüketim tesislerinin tamamının tedarikçi seçme hakkını kullanıyor olması ve bütün tesislerin enerji tedariğinin tek bir tedarikçiden karşılanması zorunlu tutulmaktadır. Bütün tesislerin enerji tedariğinin tek bir tedarikçiden karşılanmadığı durumlarda aylık mahsuplaşma işlemi yapılmaksızın ilgili tedarikçilerce tüketim için tedarikçi ve tüketici arasındaki sözleşme veya ikili anlaşma hükümlerine göre fatura tahakkuk ettirilerek bedeller tahsil edilecektir. İlgili dönemde üretilen enerjinin ise görevli tedarik şirketi tarafından üretilerek sisteme verilmiş olduğu kabul edilerek bu enerji ile ilgili olarak piyasa işletmecisi ve görevli tedarik şirketi tarafından herhangi bir ödeme yapılmaz ve bu kapsamda sisteme verilen enerji YEKDEM'e bedelsiz katkı olarak dikkate alınacaktır. Serbest tüketici hakkını kullanmayarak görevli tedarik şirketinden elektrik temin eden tüketim tesisleri içinse bu fıkra hükmü uygulanmayacaktır.
Yönetmelik'e Eklenen Geçici 5. Madde Kapsamında;
01/10/2022 Tarihi itibariyle az evvel değinilen Aylık Mahsuplaşma Uygulanması konulu 26. ve Tüketim İhtiyacına Yönelik Uygulamalar konulu 30. Maddeler kapsamında işlemleri yürütülen tesislerde, üretim ve/veya tüketim tesislerinin farklı dağıtım ya da görevli tedarik şirketi bölgesi sınırları içinde olması halinde mahsuplaşma işlemlerinin nasıl yürütüleceğine ilişkin gerekli altyapı 9 (dokuz) ay içerisinde piyasa işletmecisi tarafından hazırlanacağı düzenlenmiştir.
önemle belirtmek gerekir ki 31/12/2022 tarihinde eklenen yeni hüküm ile üretim tesislerinin farklı görevli tedarik şirketi bölgesi sınırları içinde olmasına yönelik yeni başvurular ile halihazırda işletmede olan tesislere yönelik talepler, 01/07/2023 tarihinden itibaren değerlendirmeye alınacaktır; 31/12/2022 tarihi itibarıyla işletmede olan veya 1/7/2023 tarihine kadar işletmeye girecek üretim tesisleri ile farklı dağıtım ya da görevli tedarik şirketi bölgesi içindeki tüketim tesislerinin mahsuplaşma işlemleri ise 1/7/2023 tarihine kadar üretim tesisinin bulunduğu bölgedeki görevli tedarik şirketi tarafından yürütülecektir.