Yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi 2019 yılında %62 iken, 2020 yılının ilk beş ayının ortalaması dahi 2019 yılını geride bıraktı ve %66 oldu. Bunun %34,3’ünü hidrolik, %8,8’ini rüzgâr, %3,6’sını jeotermal, %3,5’ini güneş, %1,8’ini biokütle, %0,2’sini ise diğer kaynaklar oluşturdu.
Aralık,2020 itibariyle açıklanan verilere göre ise kurulu güç dağılımına bakıldığında; %32,2 oranında hidrolik, %9,2 rüzgâr, %1,7 jeotermal, %7 güneş ve %1,5 ile biokütle olduğu görülmektedir.
2020 Yılı bazında Türkiye genelinde yaklaşık olarak elektrik üretimine bakıldığında ise, en yüksek üretimin Temmuz,2020 ayında 28,9 teravatsaat (TWh) ve Ağustos,2020 ayında yaklaşık 28,93 TWh ile yaz aylarında olduğu görülmektedir.
İlaveten, Türkiye güneş santrallerinin devreye alındığı 2014’ten bu yana, dünyada güneş enerjisi kurulu gücünü en çok arttıran 9’uncu, Avrupa’da ise 3’üncü ülke oldu. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez tarafından Türkiye’de sadece 2020’de devreye alınan yenilenebilir enerji santralleri gücünün, Avrupa’da 21 ülkenin toplam yenilenebilir enerji kurulu gücünü geride bıraktığı belirtildi.
Bu bölümde, ülkemizde 2020 yılında yenilenebilir enerji piyasasında yaşanan hukuki gelişmeler kısa özetler ve arz ettiği öneme göre kimi yerde ayrıntılarıyla incelenmiştir.
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik’te yapılan uyumlaştırma düzenlemesi neticesinde Şebekeye aynı bağlantı noktasından bağlanan tamamı yenilenebilir birden fazla enerji kaynağından elektrik üretmek amacı ile kurulan tek bir elektrik üretim tesisini ifade eden “Birleşik Yenilenebilir Elektrik Üretim Tesisi” ile Üretim tesislerinde ısıl dönüşüm sürecinde diğer bir enerji kaynağından da yararlanılan tek bir elektrik üretim tesisini ifade eden “Destekleyici Kaynaklı Elektrik Üretim Tesisi” kavramı Lisans Yönetmeliği’ne girmiştir.
İşbu değişikliğe göre, birleşik yenileyebilir elektrik üretim tesisinde üretilerek sisteme verilen net enerji miktarı, üretim tesisinde kullanılan yenilenebilir enerji kaynakları için belirlenen fiyatlardan en düşük olanı üzerinden ve tesisin kalan süresi için Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (“YEKDEM”) kapsamında değerlendirildi. Daha önce aynı sahada yalnızca bir çeşit kaynaktan üretim yapılmasına izin verilirken, bu değişiklik neticesinde örneğin güneşle üretim yapan tesisim bulunduğu sahaya, rüzgâr tesisi de kurulabilmesi mümkün hale geldi. Bu sayede, rüzgâr hızının yetersiz veya verimsiz olduğu günlerde ya da saatlerde güneş enerjisinden yararlanılma şansı doğmuş oldu.
10.05.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile YEKA ve mini YEKA projelerinin yanında lisanssız üretimde de üreticilerin önünü açmak maksadıyla, daha önce 1 MW olan lisanssız elektrik üretim üst limiti 5 MW’a yükseltildi.
Ayrıca üretim ve tüketim noktası aynı ölçüm noktasında olan mesken aboneleri ve tarımsal sulama aboneleri için kurulan tesisler ile aynı ölçüm noktası şartı aranmaksızın kamu kurum ve kuruluşları için kurulacak tesislerde üretilen ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi için kendi abone gruplarına ait perakende tek zamanlı aktif enerji bedelinin tesisin işletmeye girişinden itibaren 10 yıl süre ile uygulanacağı hükmü getirildi.
24.06.2016 tarihli ve 29752 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde Kullanılan Yerli Aksamın Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik 28.05.2020 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde Kullanılan Yerli Aksamın Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik’te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değiştirildi.
Bu değişikliğe göre, desteklemeye gerekçe olacak ve tesisteki parçaların en az %55’ini oluşturması gereken parçaların “ilgili” parçalar olması şartı aranmaya başlandı. Biyokütle enerjisine dayalı üretim tesislerinin yerli katkı ilavesinden faydalanabilmesi için kullanılan kojenerasyon sistemine ilişkin verim değerinin en az %85 ve birincil enerji kaynağı tasarruf oranının da en az %10 olması şartı getirildi.
Bu minvalde, yerli katkı ilave fiyatından yararlanmak isteyen üretim tesislerinde inşaat ve/veya montaj yapılması sırasında toprak veya su altında kalacak ve inşaat tamamlandıktan sonra tespiti güçleşecek olan parçalar, inşaat esnasında Bakanlık veya Bakanlığın görevlendirdiği kuruluş tarafından denetlenmek marifetiyle tespit edilecek.
EPDK tarafından hazırlanan Elektrik Piyasasında Önlisans veya Lisanslara Konu Üretim Tesislerinin Santral Sahalarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar’a göre, nükleer güç santralleri hariç, tüm elektrik üretim santrallerine, ikinci bir kaynağa dayalı elektrik üretimi de yapma imkânı verildi.
Tarım bölgelerinde kurulmuş jeotermal enerjiye dayalı santrallerde bölgedeki tarım artık ve atıkları kullanılarak hem söz konusu atıkların bertaraf edilmesi hem de elektrik üretiminin artırılması amacıyla biokütleye dayalı yardımcı kaynak ünitelerinin kurulması mümkün hale geldiği gibi, yeni düzenleme ile kömür ve doğal gaz gibi konvansiyonel enerji kaynaklarına dayalı elektrik santrallerinin sahalarında da güneş, rüzgâr ve biokütle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretmek mümkün hale geldi.
Jeotermal kaynağa dayalı üretim tesislerinde hibrit santral kurulması kapsamında, santral sahası sınırlarına bütünleşik ilave alanda yardımcı kaynağa dayalı ünite veya üniteler, tesisin iç ihtiyacının karşılanması amacıyla kurulabileceği ve ayrıca 01.01.2021 tarihinden önce hibrit santrallerde ana kaynağa dayalı ünite veya ünitelerin kısmı veya tam kabulü yapılmadan yardımcı kaynağa dayalı ünite veya ünitelerin kısmi veya tam kabulünün yapılamayacağına ilişkin Lisans Yönetmeliği’nde yapılan değişiklik, Resmi Gazete’de yayımlandı.
EPDK, 23.07.2020 tarihli “Dağıtım Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler ve Görevli Tedarik Şirketlerinin Tarife Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslarda Değişiklik Yapılması Hakkında Karar” kapsamında Yeşil Enerji Bedeli’ni kilovatsaat başına 69.9749 kuruş olarak belirledi. YETA, 01.08.2020 tarihi itibariyle geçerli hale geldi.
YETA’ya geçiş talebi ilgili tedarik şirketine yazılı bir şekilde yapılabilecek. YETA uygulaması kapsamında enerji temin etmek isteyen tüketicilerin elektrik faturalarında, söz konusu enerjinin yenilenebilir kaynaklardan üretildiğini gösteren özel bir işaret bulunacak. Bu tarifeyi tercih eden tüketicilerin faturalarında, kullandıkları elektriğin temiz kaynaklardan üretildiğini gösteren bir işaret yer alacak.
Değişiklikler ile biokütleden elde edilen çöp gazı dahil olmak üzere gazlar yenilenebilir enerji tanımından çıkarıldı.
Biokütle tanımında yapılan değişiklik ile de tarımsal gıdaların gıda ve yem değerleri olmadığı takdirde, orman ürünlerinin ise endüstriyel odun dışında biokütle kaynağı olarak kabul edileceği hüküm altına alındı.
Yapılan değişiklik ile, üretim süresinin ilk on yılında YEKDEM’den faydalanarak satış yapan lisanssız elektrik üretim tesislerinin bu süre sonunda yapabileceği elektrik satış yöntemine yönelik iki seçenek belirlendi. Bu seçenekler ile söz konusu tesislerin on yıllık süre sonrasında lisanslı üretim faaliyetine geçebilmeleri mümkün kılındı.
İlk seçenek: Bu tesislerin ilk on yılın ardından lisans süreleri boyunca elektrik satışından elde ettikleri gelirin %15’ini YEKDEM’e Katkı Bedeli olarak ödemeleri olacak.
İkinci Seçenek: Bu tesislerde üretilen ihtiyaç fazlası üretim satılabilecek. Bu satış için ödenecek bedel ise Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek. Belirlenecek rakam ise elektrik piyasasında oluşan piyasa takas fiyatının altında olacak.
Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik öncelikle 06.11.2020 tarihinde, daha sonra 31.12.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlandı.
06.11.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmeliğe göre, kurulu gücü 5 megavat ve üzerinde olan jeotermal enerji üretim tesisleri Çevreye Kirletici Etkisi Olan İşletmeler Listesi’ne eklendi. Bu kapsam dahilindeki tesisler, faaliyette bulunabilmek için 30.06.2021 tarihinden itibaren çevre izin ve lisans belgesi almak zorunda olacaklar.
31.12.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmeliğe göre ise, 10.9.2014 tarihli ve 29115 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliğine Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliğine eklenen Atık Yağ Geri Kazanım konulu Geçici Faaliyet Belgesi veya Çevre İzin ve Lisans Belgesine sahip mevcut tesisler için geçiş süreci ile ilgili geçici madde eklenmiştir; Çevreye kirletici etkisi olan işletmeler başlıklı EK-2, Geçici Faaliyet Belgesi Başvuru Formu Ekleri başlıklı EK-3B ve Çevre İzin veya Çevre İzin ve Lisans Sürecinin Tamamlanması Aşamasında Sunulması Gereken Bilgi ve Belgeler başlıklı EK 3C sinde değişiklik yapılmıştır.
Uluslararası Enerji Ajansı (“IEA”) tarafından Mayıs 2020’de yayınlanan Yenilenebilir Enerji Piyasası Görünümü Raporu’na (“IEA Raporu”) göre o dönemki istatistiklere bakılarak, Kovid-19 salgınının yenilenebilir enerji sektörünü yavaşlatacağı ama durdurmayacağı, yenilenebilir enerjinin pandemi sürecinden yükselerek çıkış yapacak tek enerji sektörü olduğu öngörülmüşse de, tüm kriz sürecine rağmen 2020 yılında Yenilenebilir enerji sektörü, IEA Raporu’nun Mayıs, 2020 ayında öngördüğünden çok daha güçlü bir şekilde gelişmeye devam etti.
Kovid-19 birçok sektörü etkilediği gibi elektrik üretim tesislerinde devam eden inşaatlarda gecikmelere de sebebiyet vermiştir. Söz konusu durum, YEKDEM teşviklerinden yararlanabilmek için tesislerin işletmeye alınması gereken nihai sürenin akıbetine ilişkin birtakım sorunları da beraberinde getirmiştir.
04.04.2020 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan EPDK’nın 02.04.2020 tarihli 9276 sayılı kararı ile Kovid-19 salgınının, Lisans Yönetmeliği m. 35 kapsamında mücbir sebep sayılmasına ve aşağıda sayılan sürelerin uzatılmasına karar verilmiştir.
Lisans Yönetmeliği kapsamında önlisans veya üretim lisansı sahibi kişilerin süreli yükümlülükleri açısından 10.03.2020 tarihinde ve sonrasında sona eren ya da sona erecek olan;
sona erme tarihinden itibaren bir defaya mahsus olmak üzere herhangi bir işleme gerek kalmaksızın (bu anlamda md. 35 ile düzenlenen yazılı başvuru yapılmasına gerek olmaksızın) 3 ay süreyle uzatılmasına karar verilmiştir.
EPDK Elektrik Piyasası Daire Başkanlığı, 14/04/2020 tarih ve E.19655 sayılı Lisanssız Elektrik üretimi hakkında Kovid-19 sebebiyle ek süre verilmesi, lisanssız üretim başvurularının alınmasına ancak EPDK tarafından yeni bir bildirim yapılıncaya kadar komisyon toplantılarının yapılmaması kararı aldı.
1 Haziran 2020 tarihinde “Enerjide ‘Yeni Normal’ Başladı” başlıklı bir infografik Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yayımlandı ve bu tarih itibariyle yeni bir sürece geçildiğine işaret edilerek, elektrikte Kovid-19 salgını süresince askıya alınan bakım onarım çalışmalarının yeniden başladığı ve yatırımların hızlandığı ifade edildi.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre, Türkiye’de günlük sera gazı emisyonları Kovid-19 salgını tedbirleri nedeniyle %17,4 oranında azaldı. Kovid-19 salgınına karşı alınan tedbirler, hava kalitesinin artmasının yanında çevrenin korunması ve iklim değişikliğiyle mücadeleye katkı sağladı. Bu kapsamında Türkiye’de 21/01/2020 tarihinde %0,8 olan ve 9,510 ton karbondioksite tekabül eden günlük sera gazı emisyonu azaltımı %17,4 (210,429 ton karbondioksit) oldu.
EPDK Elektrik Piyasası Kasım,2020 Sektör Raporu’na göre, 2020 Ocak-Kasım Dönemi yapılan YEKDEM ödeme tutarı 45.918.013.594 TL’yi buldu.
EPDK’nın yayınladığı 2021 yılı Ön yenilenebilir Enerji Kaynakları (“Ön YEK”) listesine göre; 2020 yılında YEKDEM’den toplam kurulu gücü 21.860 megavat olan 817 santral yararlanıyorken, 2021 yılında YEKDEM’den faydalanmak için başvuru yapan santral sayısı 908 ve bu santrallerin toplam kurulu gücü 24.185 megavat oldu.
01.01.2021 ile 30.06.2021 tarihleri arasında devreye girecek santraller 31.12.2030 tarihine kadar YEKDEM’den faydalanabilecek.
YEKDEM’den yararlanan santrallerin ürettiği elektriğin megavatsaatine, rüzgâr enerjisi santralleri ve hidroelektrik santraller için 73 dolar, jeotermal enerjisi santralleri için 105 dolar, biokütle ve güneş enerjisi santralleri için 133 dolar alım garantisi verilmekte ve 18.09.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile Yenilenebilir Enerji Kaynakları (“YEK”) belgeli üretim tesisleri için belirlenen bu fiyat desteği 31.12.2030 tarihine kadar uygulanacak. YEK belgeli üretim tesislerinde kullanılan mekanik ve elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmesi durumunda, bu tesislerde enerji için belirlenen fiyat desteğine üretim tesisinin işletmeye giriş yapıldığı zamandan itibaren beş yıl ilave destek sağlanacak.
Rüzgâr, güneş, su, biokütle ve jeotermal santrallerine sağlanan devlet alım garantisi fiyatları dolardan TL'ye çevrildi. Geçmişte YEKDEM’de yer alan tesislere uygulanacak fiyatlar; hidroelektrik ve rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri için 7,3 UScent/kWh, jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisleri için 10,5 UScent/kWh, biokütle ve güneş enerjisine dayalı üretim tesisleri için ise 13,3 UScent/kWh idi.
Türk lirası cinsinden oluşturulan yeni destek mekanizmasında, 01.07.2021 tarihinden 31.12.2025 tarihine kadar işletmeye girecek YEK belgeli üretim tesisleri uygulanacak YEKDEM fiyatları, uygulama süresi, yerli katkı fiyatı ve uygulama süresi şu şekildedir:
Yenilenebilir Enerji Santrali Türü; |
YEKDEM Fiyatı (Kilovatsaat Başına) |
YEKDEM Fiyatı Uygulama Süresi |
Yerli Katkı Fiyatı |
Yerli Katkı Uygulama Süresi |
|
Hidroelektrik |
40 kuruş |
10 yıl |
8 kuruş |
5 yıl |
|
Rüzgar |
32 kuruş |
||||
Güneş |
32 kuruş |
||||
Jeotermal |
54 kuruş |
||||
Büyokütle
|
Çöp Gazının işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden elde edilen kaynaklar |
32 kuruş |
|||
Atık lastiklerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden elde edilen kaynaklar |
|||||
Biyomentanizasyon |
54 kuruş |
||||
Termal Bertaraf |
50 kuruş |
Söz konusu dönemde işletmeye girecek YEK belgeli üretim tesisleri için belirlenen bu fiyatlar, 1 Ocak 2021’den itibaren başlamak ve kaynak bazında olmak üzere üçer aylık dönemler halinde ve ilki 1 Nisan 2021'de olmak üzere her yıl ocak, nisan, temmuz ve ekim aylarında belirlenen yönteme göre güncellenecek.
Öncelikle, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın (“ETKB”) tarafından 19-23 Ekim 2020 tarihleri arasında gerçekleştirilmesi planlanan Güneş Enerjisine Dayalı Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Bağlantı Kapasitelerinin Tahsisine İlişkin Yarışma’ların (“YEKA GES-3”) başvuru tarihleri 18-21 Ocak 2021 olarak belirlenmişse de, ETKB’nin 12.01.2021 tarih ve 31362 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan duyurusu ile toplam 1.000 MWe gücündeki bağlantı kapasitesinin tahsisi amacıyla güneş enerjisine dayalı yenilenebilir enerji kaynak alanları için yapılacak olan toplam 74 adet yarışmaya ilişkin başvuru tarihleri 8-12 Mart 2021’e ertelenmiştir.
Yeni duyuru ile elektrik enerjisi alım başlangıç tavan fiyatı her yarışma için 30 kuruş/kWh’den 35 kuruş/kWh’ye çıkarılmıştır. Alım süresi, sözleşmenin imza tarihinden itibaren 15 (on beş) yıldır.
Yönetmeliğe göre, Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (“EPİAŞ”) tarafından oluşturulacak piyasaya elektrik üretim ve tedarik lisansı sahibi firmalar katılabilecek. Birden çok kaynaklı elektrik üretim tesisleri de tesiste tamamen yenilenebilir enerji kaynaklı elektrik üretimi yapıldığı takdirde piyasada yer alabilecek. Lisanssız elektrik üretim tesisleri ile YEK-G sistemi dışında enerjinin niteliğine dair bilgi vermeyi amaçlayan diğer sertifika piyasalarına dahil olan tesisler ise piyasada yer alamayacak.
YETA’da, tüketicilerin kullandıkları enerjinin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiğinin şeffaf ve güvenilir bir şekilde tüketicilere kanıtlanabilmesi de YEK-G ile sağlanacak.
22.12.2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan EPDK kararlarına göre, elektrik piyasasında 2021 yılında üretim faaliyeti için önlisans ve lisans alma bedeli kapasiteye bağlı olarak 10 bin 600 lira ile 515 bin lira arasında değişecek. Lisans yenileme bedeli ise lisans bedelinin %50'si kadar olacak. Yıllık lisans bedeli ise iç tüketim dahil olmak üzere brüt üretim üzerinden kilovatsaat (kWh) başına 0,003 kuruş olarak uygulanacak.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın açıkladığı İklim Değişikliğiyle Mücadele Sonuç Bildirgesi’ne göre: